SM a niezdolność do pracy

Jako biegły sądowy w Sądzie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych spotykam się często z ogromnym rozżaleniem niektórych chorych na stwardnienie rozsiane, związanym z odmową prawa do renty lub przyznaniem niższych niż oczekiwane świadczeń rentowych. Warto może wyjaśnić sobie niektóre wątpliwości związane z orzecznictwem o niezdolności do pracy.

W myśl obecnych przepisów nie istnieją dawne grupy inwalidzkie: I, II i III. Rozdzielono orzekanie o niepełnosprawności (dawne pojęcie inwalidztwa) od orzekania o niezdolności do pracy. Tak więc można być dziś osobą niepełnosprawną i jednocześnie osobą zdolną do pracy a więc nie posiadającą prawa do rent z tytułu niezdolności do pracy, dzieje się tak np. w chorobach powstałych w dzieciństwie przed okresem zatrudnienia. O ewentualnej niezdolności do pracy decyduje jednoosobowo Lekarz Orzecznik ZUS lub Lekarz Rzeczoznawca KRUS ( w KRUS istnieje dwuinstacyjność). O stopniu niepełnosprawności orzeka Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności z możliwościa odwołania do Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.

Stwardnienie Rozsiane, jak każda przewlekła choroba, może być przyczyną niezdolnosci do pracy, jednakże nie jest tak zawsze. Nawet wówczas, gdy choroba ta przebiega stosunkowo ciężko, mogą zdarzyć się sytuacje, w których chory nie uzyskuje prawa do renty chorobowej, lub otrzymuje ją w tylko w sposób okresowy. Związane to jest ze ściśle określonymi przepisami wynikajacymi z Ustawy z dnia 17.12.1989 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z dn.30.12.1998 r. poz. 118 z poźn. zmianami).

Z ustawy tej wynika, iż aby otrzymać świadczenie rentowe spełnić należy łącznie następujące warunki:

1. być niezdolnym do pracy.
2. mieć wymagany okres składkowy i nieskładkowy.
3. niezdolność do pracy powstała w okresien ubezpieczenia lub nie później niż 18 miesięcy od jego ustania.

W rozumieniu obecnie obowiązujących przepisów niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

W zakresie tym istnieje zróżnicowanie, a mianowicie:

1. całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
2. częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Niezdolność do pracy może być trwała lub okresowa.  Trwałą niezdolność do pracy orzeka się wówczas, jeżeli wg wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy, zaś okresowąorzeka się wówczas, jeśli rokowania takie istnieją.

W kontekscie tych przepisów istnieje wiele nieporozumień, wynikających głównie z nieznajomości przepisów dotyczących orzecznictwa rentowego. Często powstaje, poczucie pokrzywdzenia, rozżalenia i buntu przeciw niezrozumiałym decyzjom Orzeczników ZUS. Dzieje się tak, zwłaszcza w ostatnim okresie, w sytuacjach, w których po kilku latach pobierania renty, nagle zostaje ona odebrana.

Stwardnienie Rozsiane pojawia się najczęściej u ludzi młodych, na początku ich aktywności zawodowej i odbierane jest jako swego rodzaju katastrofa życiowa. mogaca w przyszłości znacznie skomplikować życie rodzinne, planowane macieżyństwo, pracę zawodową, plany rozwoju osobistego. Tak naprawdę, to jednak problemy te być może wystąpią tylko u niektórych chorych i nie należy pielęgnować katastroficznych myśli i oczekiwań, bowiem nie sposób przewidzieć przebiegu schorzenia u poszczególnego pacjenta. Z tego też powodu lekarz orzecznik, nawet w przypadkach pewnego rozpoznania stwardnienia rozsianego z ewidentnym upośledzeniem funkcji, orzeka tylko czasową niezdolność do pracy, ponieważ zgodnie z wiedzą medyczną stan istniejący w dniu badania może ulec poprawie.

Trzeba jednak uświadomić sobie, że Stwardnienie Rozsiane przebiega dość często z niewielkim nasileniem objawów, jak również z długotrwałymi okresami remisji. w sytuacji, w której, podczas kolejnego badania przez lekarza orzecznika ZUS stwierdza się remisję objawów i nie znajduje się takiego naruszenia sprawności organizmu, które powoduje nadal niezdolność do pracy,

W obiegowej opinii istnieje przekonanie, iż rozpoznanie Stwardnienia Rozsianego jest niemal jednoznaczne z uzyskaniem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jest to oczywiste nieporozumienie, bowiem w myśl obowiązujących przepisów o prawie do renty z tytułu niezdolności do pracy decyduje nie tyle rozpoznanie określonej choroby, co stwierdzenie takiego upośledzenia sprawności organizmu, wynikające z tej choroby, które powoduje ograniczenie zdolności do pracy w sposób częściowy lub całkowity.

Niemała część chorych na SM stara utrzymać dotychczasowe zatrudnienie. Z różnych względów jest to postawa właściwa, zarówno ze względów finansowych jak i psychologicznych. Faktem oczywistem jest to, że wynagrodzenie za pracę jest prawie zawsze wyższe niż świadczenia rentowe.
Z drugiej strony podtrzymanie zatrudnienia pozwala łatwiej znosić chorobę, działa mobilizująco psychicznie, pozwala też lepiej podtrzymać kondycję fizyczną. Mogą oczywiście zdarzać się trudne dni, a nawet trudne miesiące, kiedy trzeba położyć się do szpitala lub pójść na dłuższe zwolnienie.
Oczywiście bywa i tak, iż nawet niezbyt nasilone objawy neurologiczne uniemożliwiają wykonywanie dotychczasowej pracy, ale zwykle isnieje możliwość zmiany stanowiska pracy lub przekwalifikowania, zwłaszcza dotyczy to pacjentów w młodym wieku.

W ostatnich latach pojawił się dość częsty problem wstrzymania przyznanych kilka lub kilkanaście lat wcześniej świadczeń rentowych w wyniku kontrolnego badania przez lekarza orzecznika ZUS. Dotyczy to zwykle tych okoliczności, gdzie dochodzi do pełnej remisji objawów, lub przepadków nieuzasadnionego (wg obecnych kryteriów) rozpoznania Stwardnienia Rozsianego. Oczywiście pojawiają się tu sytuacje niemal dramatyczne, bowiem w swoim odczuciu, poważnie chory, dawny rencista, zwykle ponad czterdziestoletni, ma małe szanse w trudnym obecnie rynku pracy na znalezienie jakiegokolwiek płatnego zajęcia. Wynika to nie tylko z wysokiego poziomu bezrobocia, ale również z zasady stosowanej przez większość pracodawców precyzujących oczekiwania wobec nowo zatrudnianego:
" młody, zdrowy, doświadczony".

Warto jeszcze u swiadomić sobie, iż bezwzględnym warunkiem uzyskania świadczeń rentowych jest również wymagany okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący łącznie przed powstaniem niezdolności do pracy, co najmniej:

1. 1 rok przed ukńczeniem 20 lat,
2. 2 lata w wieku 20 - 22 lat,
3. 3 lata w wieku 22 -25 lat,
4. 4 lata w wieku 25 - 30 lat,
5. 5 lat w wieku powyżej 30 lat.

Rówież bezwzględnym warunkiem jest to, że niezdolność do pracy powstała w okresie w okresie ubezpieczenia, ale nie później niż 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia.

Powstaje pytanie, co ma robić chory na Stwardnienie Rozsiane, który nie spełnia wszystkich omawianych wyżej warunków. Właśiwie pozostaje niewiele wyjść. Jedno z nich, to podjęcie pracy - w obecnej sytuacji mało realne. Innym wyjściem jest ubieganie się o status osoby niepełnosprawnej, co czasami pozwala łatwiej uzyskać zatrudnienie np. w zakładie pracy chronionej lub ubiegać się o tzw. rentę socjalną.

W myśl obecnych przepisów, nie istnieją dawne grupy inwalidzkie, które określały zarówno stopień inwalidztwa jak i stopień niezdolności do pracy i tak:

1. biologiczny - "naruszenie sprawności organizmu",
2. ekonomiczny - "niezdolność do wykonywania zatrudnienia".

Reforma ubezpieczeń społecznych w Ustawie z dnia 28 czerwca 1996 roku rozdzieliła orzekanie o niepełnosprawności (dawne pojęcie inwalidztwa) do orzekania o niezdolności do pracy. W myśl tej Ustawy w miejsce renty inwalidzkiej wprowadzono rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Nie chodzi tu o zmianę nazewnictwa, ala głównie o uprawnienia, z których obecnie wynika prawo do renty. Prawo do renty zostało uależnione od utraty lub ograniczenia zdolności do pracy, nie zaś tylko od istniejącego inwalidztwa biologicznego.

Równolegle wprowadzono też pojęcie renty okresowej, a więc przed zakończeniem okresu, na który przyznano świadczenia, zainteresowany musi sam złożyć wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty. Wprowadzono również nowy rodzaj ubezpieczenia społecznego - rentę szkoleniową, którą przyznaje się na okres na okres 6 do 36 miesięcy.

Orzekanie o niezdolności do pracy jest obecnie przeprowadzane jednoosobowo. Od decyzji Lekarza Orzecznika ZUS można odwołać się do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Odwołanie takie jest bezpłatne - chyba, że odwołujący chce wynając adwokata.

Proces orzekania o niezdolności do pracy zarobkowej jest dość złożony, lekarz orzecznik musi wziąć pod uwagę jednocześnie:

1. rodzaj choroby i wynikający z niej stan czynnościowy organizmu,
2. stopień przystosowania do ubytków anatomicznych, niepełnosprawności i innych skutków choroby,
3. kwalifikacje, rodzaj wykonywanej dotąd pracy, wiek, warunki pracy,
4. możliwość przywrócenia zdolności do pracy po dalszym leczeniu i rehabilitacji oraz możliwość ewentualnego przekwalifikowania.

Jak z tego wynika o przyznaniu świadczeń rentowych decyduje nie tylko rozpoznanie określonej choroby, lecz także szereg wymienionych wyżej innych czynników. Dotyczy to rónież chorych na Stwardnienie Rozsiane, zwłaszcza w sytuacjach, kiedy renta zostaje przyznana okresowo i kolejne badanie przez Lekarza Orzecznika ZUS ujaswnia zupełnie inną sytuację zdrowotną.

Wiele nieporozumień dotyczy tzw. "dodatku pielęgnacyjnego" tj. świadczenia dla osób, które ze względu na srtan zdrowia i niesprawność organizmu są trwale niezdolne lub długotrwale niezdolne do samodzielnej egzystencji i wymagają opieki innych osób. Dodatek ten przysługuje:

1. osobom niepełnosprawnym w stopniu znacznym lub osobom w wieku powyżej 16 lat o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, która to niepełnosprawność powstała w wieku uprawniającym do otrzymywania zasiłku rodzinnego,
2. osobom otrzymującym emeryturę lub osobom uprawnionym do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, uznanym jednocześnie za osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji,
3. osobom powyżej 75 roku życia bez względu na stan zdrowia.

Przez pojęcie "stałej lub długotrwałej opieki innych osób" należy rozumieć konieczność pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życia codziennego, a więc poruszania się po mieszkaniu, sporządzania i przyjmowania posiłków, utrzymywania higieny osobistej, załatwiania potrzeb fizjologicznych.

Tak, więc musi to być na tyle znaczne upośledzenie sprawności organizmu, które praktycznie uniemożliwia samodzielne wykonywanie większości codziennych funkcji życioych i praktycznie powoduje znaczne lub prawie całkowite unieruchomienie.

Każda taka sytuacja musi być oceniana indywidualnie i np. pacjent chorujący na SM z porażeniem kończyn dolnych, nawet przy dość sprawnych kończynach górnych, może spełniać omawiane kryteria. Spełni je także pacjent ze znacznym zespołem móżdżkowym, mimo, że niedowład kończyn jest niewielki. Natomiast tych kryteriów nie spełni wielu chorych na SM, niezależnie od czasu trwania choroby i ich poczucia ciężkośći choroby. Bywa również i tak, że przyznane poprzednio prawo do dodatku pielęgnacyjnego zostanie cofnięte, bowiem w przebiegu choroby nastąpiła remisja z prawą.